Odwołanie darowizny danej obojgu małżonkom do majątku wspólnego
Odwołanie darowizny danej obojgu małżonkom. Na realizację powyższego uprawnienia przewidziano termin jednoroczny, po upływie którego uprawnienie to wygasa. Bieg tego terminu rozpoczyna się od momentu dowiedzenia się przez osobę uprawnioną o przyczynie odwołania darowizny, a więc powzięcia wiedzy o niewdzięcznym zachowaniu obdarowanego. Przyjąć ponadto należy, że skoro uprawniony przez jeden rok darowizny nie odwołuje, to albo obdarowanemu przebaczył, albo nie odczuł, że zachowanie obdarowanego nosi znamiona zachowania niewdzięcznego. W judykaturze podkreśla się także, że każdy wypadek nagannego zachowania obdarowanego, który może być traktowany jako rażąca niewdzięczność, daje podstawę do odwołania darowizny i każda z nich z osobna podlega przedawnieniu z art. 899 § KC (tak SN w wyroku z dnia 25 listopada 2004 r. w sprawie III CK 601/103).
Oświadczeniem złożonym obdarowanemu na piśmie zgodnie z art. 900 KC w przedmiocie odwołania darowizny może być złożony w tym zakresie pozew. W odwołaniu powinny być wskazane przyczyny odwołania, tj. przytoczenie tego, z jakim zachowaniem się obdarowanego należy łączyć dopuszczenie się wobec darczyńcy rażącej niewdzięczności (art. 898 § 1 KC). Odwołanie jest skuteczne, jeżeli dotrze do obdarowanego (art. 61 KC).
W razie odwołania darowizny w stosunku do jednego małżonka jako rażąco niewdzięcznego darczyńca ma wyłącznie roszczenie o świadczenie pieniężne, a nie roszczenie o powrotne przeniesienie własności w postaci udziału w dotychczasowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Połowa udziału wartości darowanej nieruchomości stanowi – co do zasady – wysokość wzbogacenia należnego do zwrotu darczyńcy przez niewdzięcznego małżonka (tak postanowienie SN z 15 lutego 2012 r., I CSK 284/11). W powołanym orzeczeniu zwrócono przy tym uwagę, że darczyńca czyniący darowiznę z zastrzeżeniem objęcia jej przedmiotu małżeńską wspólnością majątkową, a więc realizujący wyjątek od odmiennej zasady wchodzenia darowizn do majątku odrębnego małżonków (art. 33 pkt 2 KRO), powinien ponosić pewne tego konsekwencje i ryzyko swojego oświadczenia o darowiźnie. Nie zasługuje więc tak dalece na ochronę uprawnień do odwołania darowizny (art. 898 § 1 KC), żeby łamać podstawowe zasady prawnorzeczowe tkwiące we wspólności ustawowej małżeńskiej. Pamiętajmy, że dopóki małżeństwo pozwanych nie zostało prawomocnie rozwiązane przez rozwód to majątek dorobkowy małżonków objęty jest bezudziałową współwłasnością łączną.
W myśl aprobowanego od lat stanowiska wyrażonego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 32/66, (OSNCP rok 1968, nr 12, poz. 199), odwołanie darowizny nieruchomości nie stwarza skutków rzeczowych, a więc przejścia własności ex lege na darczyńcę, lecz kreuje obowiązek obdarowanego do przeniesienia własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę.
Tylko w sytuacji gdy oboje małżonkowie byliby rażąco niewdzięczni, to powód mógł wobec nich obojga odwołać darowiznę i wtedy oboje małżonkowie byliby zobowiązani przenieść nieruchomość jako składnik majątku wspólnego na darczyńcę, gdyż dopiero wówczas wyszedłby on z masy majątkowej małżeńskiej. Skoro oświadczenie odwołujące darowiznę nieruchomości ze względu na rażącą niewdzięczność obdarowanego nie skutkuje powrotnym przejściem własności przedmiotu darowizny na darczyńcę a jedynie kreuje zobowiązanie zwrotu darowizny stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu to jego złożenie nie powoduje przekształcenia prawa własności przedmiotu darowizny z bezudziałowego we współwłasność w częściach ułamkowych.
Zatem nie można pozwanego jako osoby – wobec której powód odwołał darowiznę – zobowiązać do przeniesienia na rzecz powoda ułamkowej części własności darowanej nieruchomości, gdyż własność tej nieruchomości jest w dalszym ciągu bezudziałowa. (zobacz: postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r., sygn. akt I CSK 284/11). Wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 15 października 2013 r. I C 8/13
Z poważaniem r.pr. Mariusz Delipacy
